W praktyce funkcjonowania przedsiębiorstw często zdarza się, że przedsiębiorca staje przed koniecznością dochodzenia swoich roszczeń przed sądem. Może też zdarzyć się, że były lub obecny pracownik przedsiębiorstwa wytacza powództwo przeciwko przedsiębiorcy. Co dzieje się z postępowaniami sądowymi w przypadku, gdy przedsiębiorca zbywa na zasadach określonych w art. 551 – 554 k.c. przedsiębiorstwo lub jego zorganizowaną część (ZCP), z którą związany jest toczący się spór?
Odpowiedzi na to pytanie dostarcza nam art. 192 pkt 3 k.p.c., zgodnie z którym z chwilą doręczenia pozwu zbycie w toku sprawy rzeczy lub prawa, objętych sporem, nie ma wpływu na dalszy bieg sprawy. Nabywca może jednak wejść na miejsce zbywcy za zezwoleniem strony przeciwnej. Orzecznictwo sądów jest zgodne, że pod pojęciem „zbycia rzeczy lub prawa objętych sporem” należy rozumieć także transakcję zbycia przedsiębiorstwa (Uchwała Sądu Najwyższego z dnia 25 czerwca 2008 r., III CZP 45/08; Wyrok Sądu Apelacyjnego w Poznaniu z dnia 6 czerwca 2001 r., sygn. I ACa 56/01, Legalis nr 54604). Na przykładzie wierzytelności, która stanowi składnik przedsiębiorstwa, w przypadku zbycia części przedsiębiorstwa, z którą związana jest dana wierzytelność, logiczną konsekwencją będzie przynależność tej wierzytelności do nabywcy ZCP. Nie powoduje to jednak zmiany podmiotowej w procesie.
Co do zasady, stroną w postępowaniu sądowym wszczętym przed dokonaniem transakcji przeniesienia ZCP, będzie cały czas zbywca ZCP. Inaczej sytuacja ta wyglądałaby, gdyby co prawda powództwo zostało wszczęte przed przeniesieniem ZCP ale pozew został doręczony stronie przeciwnej już po dacie przeniesienia ZCP. W takiej sytuacji wstąpienie przez nabywcę w prawa strony, która zbyła ZCP nie będzie wymagało uzyskania zgody przeciwnika procesowego (tak: E. Rudkowska – Ząbczyk, Kodeks postępowania cywilnego, Wyd. 19, Art. 192, Nb. 12, Legalis).
Zagadnieniem wymagającym odrębnej analizy jest wstąpienie w miejsce pracodawcy w postępowaniu cywilnym z zakresu prawa pracy. Przejście zakładu pracy lub jego części uregulowane jest w odrębnym przepisie Kodeksu pracy (art. 231). Zgodnie z tym przepisem nowy pracodawca staje się z mocy prawa stroną w dotychczasowych stosunkach pracy. Zdaniem Sądu Najwyższego, zbycie zakładu pracy w toku procesu o zapłatę wynagrodzenia za pracę nie pozbawia byłego pracodawcy biernej legitymacji procesowej w zawisłym sporze, bez względu na to, czy miało miejsce zbycie przedsiębiorstwa w rozumieniu art. 551 i 552 k.c., czy wystąpiła podmiotowa sukcesja po stronie pracodawcy (art. 231 k.p.) (Wyrok Sądu Najwyższego z dnia 10 stycznia 2003 r., I PK 87/02, Legalis nr 57132). Możliwa jest zatem sytuacja, w której pracownik wytacza przeciwko pracodawcy powództwo (dalej pozostając w stosunku pracy) i mimo, iż aktualnym pracodawcą będzie nabywca ZCP, to stroną w procesie z tytułu roszczeń pracowniczych będzie dotychczasowy pracodawca, który zbył ZCP.
Należy mieć na uwadze, że regulacja wyrażona w art. 192 pkt 3 k.p.c. ma wymiar wyłącznie procesowy i nie przesądza o tym, kto faktycznie posiada dane uprawnienie lub obowiązek. Zbywca ZCP działa w procesie w imieniu własnym, lecz na rzecz nabywcy (E. Rudkowska – Ząbczyk, Kodeks postępowania cywilnego, Wyd. 19, Art. 192, Nb. 11, Legalis). W przypadku więc, gdy w toku procesu dane prawo związane z ZCP przejdzie na inny podmiot, nabywca prawa po wygraniu procesu powinien wystąpić o nadanie klauzuli wykonalności na swoją rzecz. Podstawą wydania takiej klauzuli wykonalności, która obejmuje prawa przysługujące nabywcy ZCP będzie przepis art. 788 k.p.c., a nie, jak wynika z literalnego brzmienia przepisów art. 789 k.p.c. (tak: T. Ereciński, Komentarz do art. 789 Kodeksu postępowania cywilnego, LEX). W doktrynie prawa wskazuje się, że podstawą wydania klauzuli wykonalności na podstawie art. 788 kpc mogą być zdarzenia wywołujące przejście praw lub obowiązków (tak. M. Romańska, Art. Postępowanie egzekucyjne, Art. 788, Legalis), a więc także przeniesienie ZCP.
Wbrew literalnemu brzmieniu, przepis art. 789 k.p.c. ma zastosowanie tylko w przypadku, gdy nabywca przedsiębiorstwa będzie stroną pozwaną i klauzula wykonalności będzie wystawiana przeciwko niemu (tak I. Gil [w:] red. prof. dr hab. Elwira Marszałkowska-Krześ, Kodeks postępowania cywilnego. Komentarz., art. 789, Nb 1, Legalis). Konstrukcja ta jest konsekwencją uregulowania w art. 554 solidarnej odpowiedzialności zbywcy i nabywcy przedsiębiorstwa za zobowiązania związane z ZCP. Art. 789 kpc, stanowi, że wystawienie klauzuli wykonalności na nabywcę przedsiębiorstwa jest możliwe, gdy tytuł egzekucyjny stał się prawomocny przed nabyciem przedsiębiorstwa (por. wyrok Sądu Apelacyjnego w Katowicach z dnia 18 października 2004 r., I ACa 1237/04). Co jednak w przypadku, gdy tytuł egzekucyjny nie uprawomocni się przed nabyciem przedsiębiorstwa? W takiej sytuacji klauzula wykonalności zostanie nadana przeciwko zbywcy przedsiębiorstwa. Z kolei wierzyciel, który będzie chciał pociągnąć do odpowiedzialności również nabywcę będzie musiał wystąpić przeciwko niemu z odrębnym powództwem, którego podstawą będzie uregulowana w art. 554 kc solidarna odpowiedzialności zbywcy i nabywcy za zobowiązania związane z prowadzonym przedsiębiorstwem. Powyższa regulacja znajduje swe źródło w tym, że co do zasady zobowiązania nie są objęte czynnością zbycia przedsiębiorstwa.
Samanta Kanarek
aplikant radcowski