W dniu 1 stycznia 2017 r. weszła w życie ustawa z dnia 16 grudnia 2016 r. o zmianie niektórych ustaw w celu poprawy otoczenia prawnego przedsiębiorców. Artykuł pierwszy tej ustawy wprowadził zmiany do instytucji prokury, tak istotnej dla wielu polskich przedsiębiorców. Przypomnijmy, że zgodnie z art. 109 (1) Kodeksu cywilnego, prokura jest specyficzną formą pełnomocnictwa, które może być udzielone wyłączenie przez przedsiębiorcę podlegającego obowiązkowi wpisu do rejestru przedsiębiorców, a ponadto pełnomocnictwo takie obejmuje z mocy samego prawa umocowanie do czynności sądowych i pozasądowych, jakie związane są z prowadzeniem przedsiębiorstwa. Dodatkowo, ograniczenie prokury jest skuteczne wobec osób trzecich, tylko wtedy, gdy przepis szczególny dopuszcza jej ograniczenie. W tym zakresie dotychczasowe przepisy dopuszczały ograniczenie prokury jedynie poprzez ustanowienie prokury łącznej (art.109 (5) § 1 Kodeksu cywilnego) lub ograniczenie prokury wyłącznie do oddziału prowadzonego przedsiębiorstwa (art. 109 (5) Kodeksu cywilnego).
Zmiany wprowadzone od 1 stycznia br. polegające na dodaniu art. 109(4) § 1(1), przewidują, że prokura może obejmować umocowanie także albo wyłącznie do dokonywania czynności wspólnie z członkiem organu zarządzającego lub wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania handlowej spółki osobowej. Nowelizacja wprowadza więc sposób ograniczenia prokury.
Wprowadzana zmiana dotyka tego, co nauka prawa i orzecznictwo nazywały „prokurą łączną niewłaściwą”, a co w toku prac legislacyjnych nad ustawą nazywano również „prokurą mieszaną”. Na marginesie można postawić pytanie, czy prokurę łączną niewłaściwą należy nadal określać mianem „niewłaściwej” – skoro ustawodawca nowelizując Kodeks cywilny wprost dopuścił możliwość jej ustanawiania?
Omawianą zmianę przepisów o prokurze poprzedzały rozbieżności w nauce prawa co do dopuszczalności udzielenia prokury łącznej niewłaściwej tj. przewidującej upoważnienie prokurenta do reprezentowania spółki wyłącznie z członkiem zarządu – w przypadku spółek kapitałowych – lub wyłącznie ze wspólnikiem uprawnionym do reprezentowania spółki – w przypadku spółek osobowych. Niepewności co do dopuszczalności takiej formy udzielenia prokury przejawiały się też w orzecznictwie. Był to stan głęboko niekorzystny z punktu widzenia pewności obrotu prawnego. Kontrahenci, którzy zawarli umowy ze spółką reprezentowaną w sposób mieszany, mieli bowiem wątpliwości co do prawidłowości umocowania osób reprezentujących drugą stronę. Sprawiało to, że nad umowami zawartymi w ten sposób wciąż ciążyło ryzyko uznania ich za nieważne. Sądy rejestrowe zastanawiały się nad dopuszczalnością ujawnienia w Krajowym Rejestrze Sądowym sposobu reprezentacji spółki opartego o prokurę łączną niewłaściwą. Za dopuszczalnością takiego rozwiązania początkowo opowiedział Sąd Najwyższy w uchwale z dnia z dnia 27 kwietnia 2001 r. (sygn. akt. III CZP 6/01), podjętej w składzie trzech sędziów. Stanowisko przeciwne wyraził natomiast Sąd Najwyższy w uchwale 7 sędziów z dnia 30 stycznia 2015 r., (sygn. akt III CZP 34/14), w której stwierdził, że „niedopuszczalny jest wpis do rejestru przedsiębiorców w Krajowym Rejestrze Sądowym jednego prokurenta z zastrzeżeniem, że może on działać tylko łącznie z członkiem zarządu”. Sąd Najwyższy w przytoczonej uchwale jednoznacznie opowiedział się, ze poglądem, że prokura łączna może dotyczyć wyłącznie współdziałania dwóch lub więcej prokurentów, a nie prokurenta z osobą nie posiadającą takiego statusu. Jednocześnie Sąd Najwyższy zauważył, że prokura łączna niewłaściwa była we wcześniejszym okresie tolerowana przez orzecznictwo. Z tego względu stwierdził, że „przyjęta [w uchwale – przyp. R.C.] wykładnia przepisów o prokurze nie powinna prowadzić do podważenia bezpieczeństwa obrotu i możliwości pozbawiania skuteczności wielkiej liczby czynności prawnych, dokonanych przez prokurentów ustanowionych w ten sposób”, jak również, że„wykładania przedstawiona w uchwale obowiązuje tylko na przyszłość”. Należy więc uznać, że czynności dokonane przez działanie prokurenta łącznego niewłaściwego przed dniem uchwały SN, jak również od dnia wejścia w życie omawianej nowelizacji Kodeksu cywilnego są bezpieczne i nie ma podstaw do podważania ich skuteczności.
Wprowadzona nowelizacja przecina dotychczasowe rozbieżności w doktrynie i orzecznictwie, poprzez zmianę obowiązujących przepisów o prokurze. Dzięki wprowadzeniu tej zmiany, konkretne oparcie w przepisach znajdzie dotychczasowa praktyka uczestników obrotu gospodarczego, którzy nierzadko z takiej formy ograniczenia prokury chcieli skorzystać, a spotykali się, jak już wyżej wspominano, z różną reakcją po stronie sądów rejestrowych.
Rafał Czerwiec
radca prawny